تاریخی‌ترین جشنواره فجر با آغاز و پایانی پر حادثه / سی و دومین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر از متن تا حاشیه
تاریخی‌ترین جشنواره فجر با آغاز و پایانی پر حادثه / سی و دومین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر از متن تا حاشیه
پارس نوا: سی و دومین جشنواره موسیقی فجر از جمعه ۲۴ دی‌ماه آغاز شد و با برگزاری ۸۳ اجرا در ۶ سالن مختلف شهر تهران در شامگاه جمعه ۱ بهمن‌ماه به پایان رسید.
سی و دومین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر، اتفاقات تلخ و شیرینی با خود به همراه داشت و مشکلات زیادی بر سر اجرای آن به وجود آمد اما در نهایت با سلامت و موفقیت به کار خود خاتمه داد. اتفاقاتی که در پیش و در حین جشنواره سی و دوم موسیقی رخ داد، باعث شد که رئیس جشنواره آن را تاریخی‌ترین دوره جشنواره فجر در میان ادوار ۳۲ گانه آن بداند. در ادامه مروری خواهیم داشت بر آن‌چه که از ابتدای برنامه‌ریزی برای برگزاری جشنواره موسیقی فجر تا شب اختتامیه آن رخ داد:
تببین برنامه‌های اولیه در جلسه شورای سیاست‌گذاری
ششم مهرماه سال جاری در نخستین جلسه شورای سیاست‌گذاری سی و دومین جشنواره موسیقی فجر در دفتر معاونت امور هنری، حمیدرضا نوربخش در پست ریاست جشنواره ابقا و سپس مقدمات برگزاری دوره جدید این جشنواره تبیین شد. در آن جلسه که با حضور علی مرادخانی ریاست شوراء و فرزاد طالبی، حسن ریاحی، داوود گنجه‌ای، محمد سریر، فریدون شهبازیان، هوشنگ کامکار، سیدمحمد میرزمانی، حمید شاهنگیان و حمیدرضا نوربخش برگزار شد، مباحثی چون آسیب‌شناسی جشنواره‌های پیشین، نقاط ضعف و قوت جشنواره سی و یکم، ایجاد ظرفیت‌های جدید و لزوم معرفی چهره‌های جوان و آینده‌سازان موسیقی ایران بررسی و تصمیماتی اتخاذ شد تا سی و دومین جشنواره موسیقی فجر پربارتر و کم‌نقص‌تر از دوره‌های قبلی جشنواره فجر برگزار شود.
رئیس سی و دومین جشنواره موسیقی فجر
حمیدرضا نوربخش سال گذشته برای نخستین بار به عنوان مدیر سی و دومین جشنواره موسیقی فجر انتخاب شد. وی در دوره قبل در حالی ریاست جشنواره را برعهده داشت که حسن ریاحی نیز به عنوان دبیر جشنواره در پیشبرد فعالیت‌های ستاد جشنواره به تیم مدیریتی کمک می‌کرد. نوربخش در دوره قبلی جشنواره بخش موسیقی تلفیقی را برای اولین بار به اجراهای جشنواره فجر اضافه کرد و برای اختتامیه نیز طرح اهدای جایزه “باربد” به ثمر نشست و از آن استقبال شد. این موارد به علاوه نظمی که در اجراهای دوره قبل جشنواره به وجود آمد، ذهن‌ها را به سمتی برد که نوربخش در دوره جدید جشنواره فجر نیز مدیریت خواهد کرد.
با این حال نوربخش در نیمه ابتدایی سال جاری طی مصاحبه‌هایی اعلام کرد که نه مدیریت خانه موسیقی و نه مدیریت دوره جدید جشنواره موسیقی فجر را به علت خستگی و لزوم فرصت دادن به دیگران نمی‌پذیرد ولی گویا شورای سیاست‌گذاری خانه موسیقی و جشنواره موسیقی فجر، فردی را لایق‌تر از نوربخش برای مدیریت این دو محل و رویداد بزرگ موسیقی نیافت و این هنرمند کشور را مجاب کرد تا بار دیگر ریاست خانه موسیقی و جشنواره فجر را به عهده بگیرد. حضور نوربخش در دوره جدید جشنواره نیز باعث رقم خوردن اتفاقات تازه‌ای شد که در نهایت همین اتفاقات تازه و ویژه، معاونت امور هنری وزارت ارشاد را مجاب کرد تا طی حکمی نوربخش را به عنوان رئیس سی و سومین دوره جشنواره موسیقی فجر نیز انتخاب کند که این اتفاق دوره ریاست او را سه ساله خواهد کرد.
جدول اجراهای جشنواره سی و دوم
جدول اجراهای سی و دومین جشنواره موسیقی فجر در اواسط دی‌ماه ارائه شد که خیلی‌ها را شگفت‌زده کرد. جدول اجراهای این دوره از جشنواره، رنگارنگ و متفاوت‌تر از جشنواره‌های دیگر بود. با نگاهی اجمالی به این جدول می‌شد دید که دیگر گروه‌ها فقط در ۲،۳ بخش پاپ، سنتی یا بین‌المللی قابل تفکیک نیستند، بلکه می‌توان برای اجراهای جشنواره فجر امسال، بخش‌های مختلفی نظیر پاپ، سنتی، تلفیقی، کلاسیک، معاصر، بانوان، نواحی و بین‌المللی در نظر گرفت که البته بعضی از گروه‌ها به خاطر خواص موسیقی‌شان حتی به سختی در یکی از این بخش‌ها قرار می‌گرفتند. برای جشنواره امسال ۸۵ اجرا برنامه‌ریزی شده بود که به جز چند گروه خاص، ۹۰ درصد گروه‌های شرکت‌کننده در جشنواره تک اجرایی بودند. از میان ۸۵ اجرای جشنواره، بخش‌های مختلف موسیقی هر کدام سهم قابل توجهی را به خودشان اختصاص داده بودند که این نکته نشان از یک‌دستی و همه جانبه بودن جشنواره امسال می‌داد.
برگزیدگان جشنواره جوان و جشنواره معاصر
به مانند دوره قبل جشنواره فجر، سی و دومین جشنواره موسیقی فجر نیز اجراهای جدیدی را به خود می‌دید. در طول سال به خصوص در حین برگزاری جشنواره موسیقی جوان، بارها عده‌ای از کارشناسان جشنواره جوان اشاره کردند که پس از برگزاری جشنواره جوان و معرفی نفرات برگزیده، جشنواره جوان یا نهادهای دیگر باید از این نفرات حمایت کرده و آن‌ها را به حال خود رها نکند. از این رو ستاد جشنواره موسیقی فجر احساس مسئولیت کرد و برای برگزیدگان جشنواره موسیقی جوان یک کنسرت ویژه در سالن رودکی تدارک دید تا آن‌ها بتوانند در مهم‌ترین رویداد موسیقی کشور عرض‌اندام کنند. همچنین در سی و دومین جشنواره موسیقی دو گروه از برگزیدگان جشنواره موسیقی معاصر تهران نیز توانستند در سالن رودکی به روی صحنه بروند که این اتفاق نیز در نوع خودش جالب به نظر می‌رسید.
پخش آنلاین کنسرت‌ها
در آخرین نشست خبری ریاست سی و دومین جشنواره موسیقی فجر پیش از برگزاری کنسرت‌های جشنواره، حمیدرضا نوربخش خبر از یک اتفاق ویژه در جشنواره امسال داد و آن اتفاق چیزی نبود جز پخش آنلاین کنسرت‌ها از سامانه حام. پدیده کنسرت آنلاین از سال گذشته با همت سامانه حام آغاز شد که بر اساس آن چند تن از خوانندگان موسیقی سنتی کنسرت آنلاین برگزار کردند و این پدیده رفته رفته جای خود را در مدیوم موسیقی باز کرد. همین اتفاق باعث شد که جشنواره موسیقی فجر نیز با تمهیداتی که اندیشید، توانست اختیار پخش آنلاین بخشی از کنسرت‌های جشنواره فجر را فراهم کند. این اتفاق در حالی رخ داد که مخاطب ایرانی با تقبل هزینه‌ای بسیار اندک توانست پای دستگاه خود بنشیند و کنسرت هنرمند محبوبش را با کیفیت‌های مدنظر تماشا کند. همچنین سامانه کنسرت آنلاین حام در سی و دومین جشنواره موسیقی فجر، آیین اختتامیه این جشنواره را نیز این‌بار به صورت رایگان در اختیار مخاطبان موسیقی قرار داد تا علاقه‌مندان پرشماری که نمی‌توانستند در تالار وحدت حضور فیزیکی بیایند، در خانه‌های‌شان اختتامیه جشنواره را به صورت زنده و آنلاین تماشا کردند.
تأخیر در شروع جشنواره
در چند سال گذشته دهه آخر بهمن‌ماه موعد آغاز جشنواره موسیقی فجر بود اما در این دوره جاری به علت همزمانی با ایام فاطمیه، جشنواره موسیقی فجر یک ماه زودتر آغاز شد. قرار بود سی و دومین جشنواره موسیقی فجر در تاریخ ۲۲ دی آغاز شود که رحلت ناگهانی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و اعلام ۳ روز عزای عمومی در کشور، باعث شد که جشنواره موسیقی فجر با دو روز تأخیر آغاز شود و یک فشردگی عجیب در اجراهای جشنواره به وجود آید. با این وجود جشنواره فجر طی ۸ شب به صورت فشرده‌تر برگزار شد که البته این فشردگی هیچ‌گاه مشکلی در برگزاری کنسرت‌های جشنواره ایجاد نکرد و همه چیز براساس برنامه پیش رفت. همچنین روزهای پایانی جشنواره نیز با حادثه تلخ ریزش ساختمان پلاسکو همزمان شد که از این رو گروه‌های مختلف موسیقی در شب ماقبل پایانی، اجرای‌شان را به جان‌باختگان یا آسیب‌دیدگان آن حادثه هولناک تقدیم کردند و در شب اختتامیه نیز برنامه با یک دقیقه سکوت به خاطر از دست دادن عده‌ای از آتش‌نشانان فداکار کشور آغاز شد.
لغو دو اجرای بین‌المللی
از میان ۸۵ اجرای جشنواره موسیقی فجر، ۸۳ کنسرت بدون کمترین حواشی در ۶ سالن شهر تهران برگزار شد و در این بین دو اجرای بین‌المللی به دلایلی متفاوت لغو شد. دولتمند خالف خواننده مطرح موسیقی تاجیکستان یکی از خوانندگان بخش بین‌المللی جشنواره فجر بود که چند روز پیش از ورودش به ایران برای برگزاری کنسرت، دچار عارضه قلبی و مغزی شد و در بیمارستان شهر دوشنبه بستری شد تا کنسرت این خواننده تاجیک لغو شد. همچنین گروه “شوسان تریو” از فرانسه نیز به علت کافی نبودن تاریخ اعتبار گذرنامه یکی از اعضایش موفق به حضور در سی و دومین جشنواره موسیقی فجر نشد تا شمار کنسرت‌های لغو شده جشنواره همچون سال گذشته به عدد ۲ برسد.
جایزه باربد
از چند سال پیش و با حذف جایزه بخش رقابتی جشنواره موسیقی فجر، همواره انتقادهایی از سوی هنرمندان موسیقی به ستاد جشنواره فجر صورت می‌گرفت که عمدتاً اشاره بر آن داشت که جشنواره برای افزایش کیفیت اجراها باید بخش رقابتی را حفظ کند. با این وجود چند سالی است که در این زمینه بحث‌هایی صورت می‌گیرد و شورای سیاست‌گذاری جشنواره این مبحث را از مناظر مختلف بررسی می‌کند. به هر حال جشنواره فجر همچنان بخش رقابتی ندارد ولی از دوره قبل این جشنواره، با تصمیمی که ستاد اجرایی جشنواره گرفت، جایزه‌ای ویژه تحت عنوان جایزه “باربد” تدارک دید تا به تولیدی‌های برتر مهر سال گذشته تا مهر سال جاری موسیقی اهدا شود. سال گذشته اولین دوره جایزه باربد به بهترین‌های بخش‌های موسیقی با کلام و بی‌کلام پاپ، سنتی، تلفیقی و… اهدا شد که بسیار مورد استقبال قرار گرفت و برد رسانه‌ای و خبری جالبی داشت. امسال نیز در ادامه همان سیاست‌گذاری، جایزه باربد در دستور کار ستاد جشنواره قرار داشت و در شب اختتامیه جشنواره به برگزیدگان بخش‌های مختلف موسیقی تقدیم شد.
اهدای جایزه باربد از چند جهت قابل بررسی است. نخست آن‌که شاید این جایزه جایگزین جوایز بخش رقابتی اجراهای خود جشنواره فجر نباشد ولی همواره جای جایزه‌ای معتبر برای آثار موسیقی تولید شده در طول سال خالی بود که جشنواره فجر به عنوان بزرگترین محل گردهمایی اهالی موسیقی اهدای این جایزه را برعهده گرفت. از طرفی جایزه باربد توانست بر هیجان برگزاری آیین اختتامیه جشنواره فجر بیفزاید و آن را به مانند اختتامیه جشنواره موسیقی فیلم یا تئاتر، هیجان‌انگیز کند تا صرفاً از یک فضای اجرا و سخنرانی درآمده و مخاطب را با اتفاقات غافل‌گیر کننده مواجه سازد. بنابراین لزوم اهدای جایزه باربد در دوره‌های بعدی جشنواره موسیقی فجر نیز احساس می‌شود تا آثار تولید شده موسیقی در طول سال، در بزرگترین جشنواره موسیقی کشور مورد ارزیابی قرار گرفته و نفرات برتر بخش‌های مختلف به انتخاب هیئت داوران شناخته شوند.
پیام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
اما جشنواره موسیقی فجر حتی در بدنه مدیریتی نیز شاهد تغییر و تحول بود. این جشنواره که سال گذشته با حضور علی جنتی وزیر پیشین ارشاد آغاز شد، شب گذشته اول بهمن ماه کار خود را با سید رضا صالحی امیری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت به پایان رساند.
صالحی امیری اگرچه با وجود برنامه‌ریزی قبلی برای حاضر شدن در آیین اختتامیه سی و دومین جشنواره موسیقی فجر به منظور ابراز همدردی با داغ‌دیدگان حادثه ساختمان پلاسکو در این مراسم حضور نیافت، اما پیامی دلگرم‌کننده به اهالی موسیقی فرستاد که این پیام توسط علی مرادخانی معاون امور هنری ارشاد در تالار وحدت قرائت شد.
وزیر فرهنگ و ارشاد در بخشی از این پیام گفت: سخن از موسیقی است. هنری فاخر، متعالی و ماندگار که ریشه در هویت تاریخی و تمدنی این مرزوبوم دارد. زبان انتقال ارزش ها و فضایل اخلاقی و انسانی. جلوه ای ناب از هنر غنی این سرزمین که در ضمیر همه مردمان از زن و مرد، پیر و جوان، روستایی و شهری و با هر ذائقه و سلیقه ای وجود دارد.
وی ادامه داد: موسیقی، زبان گفت و گو است و گفت و گو نیاز امروز جامعه ایرانی است. موسیقی زبان تعالی، نشاط، همگرایی و همدلی است و جامعه امروز نیازمند نشاط است. موسیقی تقویت حس همبستگی، کار گروهی و خرد جمعی است و جامعه امروز بیش از هر زمان به وحدت و انسجام نیاز دارد.
همچنین رضا امیری صالحی در متن پیام خود به همدلی و وحدت اشاره کرد و گفت: در سایه وفاق و اتحاد می توان بر مشکلات فائق آمد و به آینده امیدوار بود. امید فردای ما در گرو اتحاد امروز ماست. از این رو انتظار می رود جشنواره ها از جمله جشنواره موسیقی نماد آشتی و اتحاد و انسجام باشد که اگر چنین شد، آن گاه می‌توان به برداشتن گام های جدی برای رفع مشکلات اندیشید. می توان سایه تصدیگری دولتی را از سر اصحاب فرهنگ دور کرد و کار هنر را به اهل هنر سپرد. اینجانب مصمم هستم تا در دوره مسئولیتم به تقویت نهادهای صنفی و کاهش تصدیگری دولتی در حد مقدور جامه عمل بپوشانم.
یکی از مثبت ترین نکات جشنواره این بود که در طول اجراها علی‌مرادخانی معاون هنری ارشاد، فرزاد طالبی مدیر کل دفتر موسیقی و حمیدرضا نوربخش رییس جشنواره با حضور در سالن‌های مختلف، اجراها را رصد می‌کنند و البته مخاطبان از شب سوم شاهد انتشار و توزیع بروشور اجراها بودند.
